vài điều về chuyên ngành kiến trúc cảnh quan

Vài điều về chuyên ngành kiến trúc cảnh quan

Trên thế giới có rất nhiều chuyên ngành sâu về Kiến trúc như: cảnh quan, di sản, quy hoạch đô thị… đào tạo ra những Kiến trúc sư làm việc trên nhiều giai đoạn khác nhau của dự án: Thiết kế, khai triển kiến trúc công trình; Thiết kế cảnh quan, quy hoạch hệ thống cây xanh đô thị; Lập Dự án đầu tư, lập dự toán xây dựng công trình; Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình; Giám sát thi công xây dựng và lắp đặt thiết bị; Thiết kế quy hoạch du lịch, cảnh quan…

Chuyên ngành kiến trúc cảnh quan


Trước tiên, chúng ta hãy bàn về khái niệm “kiến trúc cảnh quan” - landscape architecture. Về mặt ngữ nghĩa thì có sự mâu thuẫn ở đây, trong khi “cảnh quan” là 1 phạm trù luôn biến đổi theo không gian và thời gian thì “kiến trúc” lại đề cao tính ổn định, lâu dài (cái này cũng giống như khái niệm phát triển bền vững vậy). Chuyên ngành kiến trúc cảnh quan thường bị mọi người hiểu lầm là chỉ liên quan đến thiết kế vườn và cảnh quan vườn.
Kiến trúc cảnh quan mang ý nghĩa rộng hơn như vậy, nó tham gia vào việc quy hoạch môi trường, thiết kế, quy hoạch đô thị…và tạo dựng môi trường sống cho con người và thiên nhiên.
 Chuyên ngành kiến trúc cảnh quan kết hợp tính đa dạng về mục tiêu và thể loại của đồ án thiết kế cảnh quan với sự biến đổi không ngừng của các điều kiện môi trường. Kiến trúc cảnh quan, có thể nói là 1 chuyên ngành rộng nhất liên quan đến việc xây dựng môi trường sống cho con người.
Các nhà thiết kế được trang bị những kiến thức về cảnh quan sinh thái, cảnh quan văn hoá để thực hiện nhiều loại đồ án khác nhau như: quản lý cảnh quan ở quy mô toàn cầu, đất nước, vùng, địa phương, quy hoạch vùng, quy hoạch và thiết kế sinh thái, quy hoạch đất đai, quy hoạch và thiết kế đô thị, quy hoạch và thiết kế khu ở, xây dựng cảnh quan và điều hành các hoạt động liên quan đến môi trường.
 Nhiệm vụ của kiến trúc sư cảnh quan liên quan đến nhiều chuyên ngành khác, phụ thuộc vào phạm vi của đồ án và tính chất thực hiện.
Kiến trúc sư cảnh quan có thể tham gia vào nhiều việc trong quá trình thiết kế như: xác định vị trí, hình thức sơ bộ của ngoại thất công trình, định dạng thế đất, quản lý môi trường nước, thiết kế hệ thống cơ sở hạ tầng, xây dựng, thiết kế cây xanh. Kiến trúc sư cảnh quan cũng có thể đứng ra điều hành dự án và kết hợp các bộ môn trong việc thiết kế 1 đồ án (Motloch, 2001)
. Theo quan điểm trên thì kiến trúc cảnh quan là chuyên ngành quá rộng. Nó bao gồm cả quy hoạch đô thị, nông thôn, quy hoạch không gian, phân tích xã hội và thiết kế đô thị... Tuy nhiên, điều khác biệt cơ bản từ khi kiến trúc cảnh quan ra đời (giữa thế kỷ XIX), theo tôi, đó là nó đặt khái niệm “môi trường” làm trung tâm nghiên cứu (environment is the core concept), khác với quan điểm của nhà quy hoạch và kiến trúc sư (human is the core concept).




Nguồn gốc của chuyên ngành kiến trúc cảnh quan

Theo quan điểm của ASLA (American society of landscape architects), nguồn gốc của chuyên ngành bắt đầu từ sự phát triển không gian công cộng bên ngoài ngôi nhà xuất hiện từ thời Trung cổ và được khôi phục lại trong các thiết kế vườn, biệt thự, quảng trường thời kỳ Phục Hưng. Sự hoàn thiện của chuyên ngành thiết kế cảnh quan được thể hiện rõ trong các thiết kế vườn kiểu Pháp thế kỷ XVII. Rất nhiều nhà thiết kế vườn kiểu Anh thế kỷ XVIII đã loại bỏ tính công thức cứng nhắc của hình học Euclid ( French formal style) để hướng đến 1 phong cách mới mang âm hưởng thiên nhiên hơn. Tất cả những trào lưu này của Châu Âu bao gồm: Italian renaissance garden style thế kỷ XVI, French formal garden style thế kỷ XVII và English landscape garden-picturesque thế kỷ XVIII, XIX đã tác động đến hình thức và phong cách của kiến trúc cảnh quan của Bắc Mỹ (nơi ra đời của khái niệm kiến trúc cảnh quan-landscape architecture)


Tên gọi kiến trúc sư cảnh quan được dùng đầu tiên bởi Frederick Law Olmsted, người Mỹ. Những đồ án của Olmsted kết hợp với Calvert Vaux xuất hiện vào cuối những năm 1850, đó là thiết kế Công viên trung tâm ở New York (Các bạn có thể tham khảo ảnh vệ tinh trên googlearth) và vào những năm 1870 là đồ án thiết kế khu vực ngoại thất của toà nhà Capitol-Washington. Đồ án thiết kế Columbian Exposition của Olmsted năm 1893 đã đánh dấu 1 sự nhìn nhận rõ ràng hơn của công luận về 1 chuyên ngành mới trong thiết kế: Kiến trúc cảnh quan.
Những thiết kế của Olmsted có quan điểm chủ đạo là sử dụng những không gian xanh công cộng (Central Park, Prospect Park, Franklin Park, Chicago South Park) làm nơi nghỉ ngơi, thư giãn, tách biệt với sự ngột ngạt, thiếu không khí, ánh sáng của các nhà máy, công xưởng (sản phẩm của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá) đáp ứng nhu cầu của đa phần tầng lớp lao động (tầng lớp mang tính đa số, mới xuất hiện)
. Trong nửa cuối thế kỷ XIX, chuyên ngành kiến trúc cảnh quan phát triển khá chậm về chuyên sâu nhưng lại rất mở rộng về phạm vi ảnh hưởng.
Những nhu cầu đang tăng lên không ngừng của xã hội Mỹ bấy giờ như: quy hoạch, thiết kế môi trường đô thị, hệ thống công viên, các không gian công cộng của văn phòng, khu công nghiệp, trường học, các cộng đồng khu ở ở ngoại ô... đã tạo ra 1 sự phát triển toàn diện cho chuyên ngành kiến trúc cảnh quan. Nó giữ vai trò chính trong việc thiết kế và quy hoạch đô thị với mong muốn tạo dựng những thành phố đẹp, tiện nghi của nước Mỹ. Những kiến trúc sư cảnh quan như Olmsted, Jens Jensen, và Horace Cleveland là những người đi đầu trong quá trình định hướng phát triển của hệ thống công viên, cảnh quan của cả nước Mỹ.


Vào năm 1899, Olmsted và vài đồng nghiệp đã thành lập ‘Hiệp hội kiến trúc sư cảnh quan Hoa Kỳ’. Một năm sau đó, 1900, khoá học đầu tiên về kiến trúc cảnh quan ra đời và được giảng dạy ở đại học tổng hợp Harvard do Omlsted đứng đầu.
 Chuyên ngành kiến trúc cảnh quan đã nhanh chóng tác động đến việc tạo dựng những thành phố kiểu mẫu trong những năm đầu của thế kỷ XX. Những khoá kiến trúc sư cảnh quan được đào tạo bài bản đã góp phần quan trọng trong việc thiết kế, quy hoạch hệ thống công viên quốc gia, công viên tiểu bang, công viên thành phố…cũng như hệ thống không gian công cộng của toàn nước Mỹ.