KTS. Tadao Ando

-"Hãy rời máy tính để đi thực tế công trình"!

-Hãy để ánh sáng và gió lên tiếng

-"Cuộc sống thường nhật của con người trong xã hội công nghiệp ngày nay hết sức bận rộn. Đôi khi nó làm cho chúng ta quên đi chúng ta là ai trong thế giới này. Do vậy, cần có một không gian (đặc biệt là không gian ở), phải làm sao xoá bỏ hết được mọi ranh giới của vật chất (thứ làm cho chúng ta luôn đánh mất mình)... một không gian thật đơn giản... nơi chúng ta ngồi đó... với những khoảng trống để cảm thấy mình đang được sống, tồn tại..."

-
"Tôi đã thú vị biết bao khi tự tay làm nên mọi thứ. Tôi đã quan sát họ, những người thợ mộc, với một lòng ngưỡng mộ, cảm phục. Từ cách họ đánh mốc xác định vị trí đặt căn nhà, tôi thấy họ tin tưởng rất mãnh liệt và tự hào rằng những ngôi nhà như vậy có thể tồn tại hơn 100 năm trên chân của chúng".

-Những ý tưởng đầu tiên về kiến trúc đã đến với Tadao Ando năm 15 tuổi, sau khi cậu xem cuốn phác hoạ của kiến trúc sư nổi tiếng Le Corbusier. "Tôi đã tô đi tô lại các đường nét trong sách, đến nỗi tất cả các trang trở nên đen sì" - Tadao nhớ lại. Từ đó, ông bắt đầu say sưa với các công trình kiến trúc. "Tôi luôn luôn thích tự học theo cách riêng của mình. Năm 18 tôi bắt đầu đi thăm đền, thờ, các ngôi nhà trà đạo ở Kyoto. Tôi học bằng cách đi xem công trình thực tế rồi về đọc sách".

-Năm 1962, Tadao Ando lên đường đi chu du khắp nơi từ Mỹ, Châu Âu, Châu Á để được tận mắt chứng kiến các nền kiến trúc khác nhau trên thế giới. "Lúc đó tôi mới 24 tuổi. Cũng giống như các bạn sinh viên ở đây, tôi không có tiền, nhưng có sức khoẻ. Tôi đi với một ước mơ cháy bỏng trong lòng là học hỏi và tìm tòi ý tưởng cho mình. Càng đi tôi càng thấy nhiều điều mình phải học thêm nữa".

-Năm 1969, Tadao thành lập Công ty kiến trúc Tadao Ando và cộng sự. Những ngày đầu khởi nghiệp của Tadao không phải lúc nào cũng suôn sẻ. "Những ý tưởng kiến trúc của tôi thường xuyên bị chính quyền Osaka từ chối. Hà Nội của các bạn chắc cũng giống như Osaka. Chính quyền ít khi nghe ý kiến của dân. Ở đây có lãnh đạo UBND thành phố Hà Nội. Tôi mong muốn quý vị hãy nghe ý kiến của nhân dân khi phát triển đô thị".

-Dân số thế giới ngày càng tăng. Đã đến lúc nếu không có suy nghĩ cẩn thận, sẽ không còn chỗ để mà sống trên trái đất.

-"Tôi cho rằng kiến trúc sẽ thú vị khi nó có hai đặc tính, rất đơn giản và đồng thời rất phức tạp".

- Tôi nghĩ các ngôi nhà ở phố bao giờ cũng cần có sự cân đối giữa yếu tố thiên nhiên và tính cá nhân của ngôi nhà đó. Các căn nhà của tôi được đánh giá cao bởi nó tôn trọng các yếu tố thiên nhiên được đưa vào trong đó.

-- Dù tự học hay học trong trường lớp đều có thể trở thành kiến trúc sư. Nhưng tự học thì khó hơn. Việc tôi không đi học trong trường đại học lúc đó là do tài chính gia đình không cho phép và tôi thấy năng lực của mình cũng không cho phép.

Ở Nhật Bản và nhiều nơi trên thế giới, người ta đều đánh giá con người qua bằng cấp. Nhưng tôi lại phát triển mà không hề có bằng cấp gì. Vì vậy, tôi nghĩ cần phải tạo điều kiện cho các bạn trẻ phát triển năng lực theo cách riêng của họ. Ai cũng có cơ hội của mình. Quan trọng là nỗ lực không ngừng và không bỏ qua cơ hội đó.

Tadao Ando sinh năm 1941 tại Osaka, Nhật Bản. Khi còn trẻ, ông học làm đồ gỗ với một người thợ mộc địa phương và học nghề với các nhà thiết kế và nhà quy hoạch thành phố. Khoảng 18 tuổi, ông bắt đầu đi thăm các ngôi đền, miếu, nhà trà và các tòa nhà khác ở Nhật Bản. Ando cũng nghiên cứu kiến trúc bằng cách đọc sách, phân tích trên các bản vẽ. Năm 20 tuổi, ông đã đến châu Âu và Hoa Kỳ để thấy tận mắt những tòa nhà vĩ đại của các kiến trúc sư như: Le Corbusier, Mies van der Rohe, Alvar Aalto, Frank Lloyd Wright và Louis Kahn.
Giải thưởng Kiến trúc Pritzker năm 1995 là sự công nhận tài năng của một kiến trúc sư khác thường và một người đàn ông Nhật Bản khác thường, Ando chưa bao giờ theo học đại học cũng như được đào tạo chính quy về kiến trúc. Ông tự học bằng sự nhạy cảm bẩm sinh với không gian và ánh sáng.
Phát biểu tại lễ trao giải Pritzker năm 1995, ông nói: “Tôi tin rằng kiến trúc không nên nói quá nhiều, nên giữ im lặng và để cho thiên nhiên trong vỏ bọc của ánh sáng Mặt trời và gió lên tiếng”.
Tadao Ando không sử dụng tre, nứa trong các công trình của mình. Ông không tạo vườn hoặc dựng các bức vách giấy. Vật liệu đặc trưng mà ông sử dụng là kim loại, kính, và đôi khi là gỗ. Điều này không có nghĩa ông bác bỏ hoàn toàn những gì thuộc truyền thống. Những công trình của ông là sự kết hợp tuyệt vời giữa tinh thần Thiền của Nhật Bản với cấu trúc, vật liệu phương Tây hiện đại.

Những tòa nhà của ông thường tận dụng tối đa ánh sáng Mặt trời. Cũng như trong kiến trúc truyền thống Nhật Bản, ngôi nhà luôn gắn liền với thiên nhiên, như một phần của thiên nhiên. Hai công trình Ngôi đền Nước (Water Temple) và Nhà thờ Ánh sáng (Church of the Light) là đại diện tiêu biểu nhất cho quan điểm kiến trúc của ông.

Ngôi đền Nước (1991)
[You must be registered and logged in to see this image.]
Toàn cảnh Ngôi đền Nước

Từ bao đời nay, thiết kế, kết cấu, cũng như vật liệu để xây dựng một ngôi chùa hay đền ở Nhật Bản hầu như không thay đổi. Do đó, Ngôi đền Nước của Tadao Ando là một sự đổi mới triệt để, thậm chí gây sốc. Công trình này nằm ở phía Bắc của đảo Awaji, nơi cảnh quan chủ yếu là đồi núi. Ngôi đền Nước được xây dựng trong khu rừng tre, nứa, giữa những ngọn đồi và biển.

- Vật liệu: Ando chọn bê tông cốt thép cho thiết kế của Ngôi đền Nước. Nó phá vỡ các quy tắc sử dụng toàn gỗ để xây dựng các ngôi đền truyền thống. Tường ngoài của ngôi đền là những tấm bê tông trắng, không trang trí, tạo cảm giác thanh khiết. Ando sử dụng gỗ sơn đỏ cho nội thất. Cách bố trí tượng thờ vẫn theo các quy ước truyền thống.

- Ao Sen: Sen là một biểu tượng quan trọng trong Phật giáo. Theo quan niệm Phật giáo, hoa sen rất thanh cao, có khả năng tẩy rửa những tạp chất của cuộc sống trần gian. Ngoài ra, hoa sen là biểu tượng của trời, của sự tái sinh. Giữa Ngôi đền Nước là một ao sen lớn. Bề mặt nước mang lại cảm giác tĩnh tại. Vào mùa hè, khi hoa sen nở, những bông sen được sắp xếp thành những hình biểu tượng cho quan niệm về vũ trụ trong đạo Thiền.
[You must be registered and logged in to see this image.]
Hồ sen và cầu thang dẫn xuống lòng hồ

- Những lối đi hình cánh cung: Lối đi vào đền thờ là những con đường uốn cong hình cánh cung. Trong niềm tin Phật giáo, cuộc sống cũng giống như một vòng tròn, có sự luân hồi, có báo ứng. Như vậy, việc thiết kế lối đi hình cánh cung có thể tượng trưng cho những trải nghiệm hỷ, nộ, ái, ố trong cuộc sống. Qua con đường này khi bước vào ngôi đền là lúc những ưu phiền, những vương vấn bụi trần được bỏ lại phía sau.

- Cầu thang xuống hồ sen: cầu thang hẹp, dẫn chúng ta đi xuống giữa hồ sen. Cầu thang tối dần, phía cuối là một căn phòng nhỏ. Căn phòng hoàn toàn trống rỗng. Nhưng cái chúng ta cảm nhận được ở đây, là con đường đi vào chính tâm thức, trái tim của mỗi con người. Tư tưởng Thiền được thể hiện rõ tại đây, mọi thứ đều thuộc về hư không, có như không có.

- Màu đỏ: Nội thất gian phòng lớn sử dụng gỗ sơn màu đỏ như một vật liệu trang trí cần thiết. Màu đỏ là một màu phổ biến trong các đền thờ Nhật Bản. Tuy nhiên, trong truyền thống, màu đỏ được sử dụng kết hợp với màu sắc khác. Trong đền thờ Nước, màu đỏ được sử dụng với mục đích duy nhất và ở khắp mọi nơi. Các ngọn nến tỏa sáng trong nền màu đỏ, làm cho toàn bộ gian chính ngôi đền tràn ngập một bầu không khí tươi sáng và thậm chí là cảm giác đốt nóng. Nó tạo ra một cảm giác bí ẩn, đan xen.[You must be registered and logged in to see this image.]
Lối đi hình cánh cung phía bên trong ngôi đền

Thực sự chúng ta đều rất bất ngờ khi Ando sử dụng hoàn toàn một màu đỏ. Trong suy nghĩ trước đây của mỗi chúng ta, ngôi đền là một nơi để thiền định và các hoạt động tôn giáo khác vì mục đích hòa bình và màu đỏ là màu biểu trưng cho sự chủ động và tính táo bạo. Không ai nghĩ rằng màu đỏ phù hợp với một ngôi đền yên bình. Khi mọi người từ bên ngoài với cảm giác thanh thản, tĩnh lặng thì khi vào bên trong, có vẻ như họ bước vào một cảnh giới siêu thực. Sự chuyển đổi đột ngột của màu mang đến cho chúng ta trải nghiệm cảm giác hoàn toàn khác nhau.

Ando giải thích về thiết kế của ông: “ Những mái cong lớn, được chạm khắc cầu kỳ là biểu tượng của những ngôi đền Phật giáo qua bao thế kỷ, nhưng tôi đã chọn hồ sen làm biểu tượng cho Ngôi đền Nước. Lối vào ngôi đền là những con đường hẹp, hình cánh cung. Đến đây tôi muốn tạo ra cho mọi người cách tiếp cận mới với tôn giáo. Trong gian chính, Mặt trời chiếu sáng từ phía Tây qua hai bức tường son tạo nên một luồng sáng màu đỏ, và bóng đổ từ những trụ cột nghiêng thành đường chéo trên sàn nhà. Những tương phản của ánh sáng và bóng tối cho thấy một cảnh giới vượt ra ngoài quan sát hằng ngày để phản ánh tiềm thức trong mỗi cá nhân”.

Nhà thờ Ánh sáng (1989)[You must be registered and logged in to see this image.]

Đối với Ando, Nhà thờ Ánh sáng là một kiến trúc nhị nguyên đồng thời tồn tại những sự đối lập: rắn, đặc/trống rỗng, sáng/tối, mơ hồ/rõ rệt. Chính những cái đối lập đó tạo nên những khoảng trống yên tĩnh trong nhà thờ. Giao điểm của ánh sáng và bức tường vững chắc làm tăng nhận thức về tinh thần và thể xác con người.

Bên trong nhà thờ những đồ dùng và trang trí được giản lược tối đa. Là một cấu trúc hiện đại và tối giản, Nhà thờ Ánh sáng phát ra một độ tinh khiết trong các chi tiết. Các đường và khớp nối của bê tông được xây dựng với độ chính xác cao dưới sự quản lý của các thợ mộc Nhật Bản dày dặn kinh nghiệm. Áp dụng phương pháp xử lý bề mặt gỗ vào chất liệu bê tông, Ando đã mang lại cho bê tông một diện mạo mới, mịn màng, không một chút nặng nề.

Loại bỏ các chi tiết rườm rà, Ando tập trung vào những khối bê tông, lợi dụng tính năng bắt sáng của chất liệu này, ông quyết định đục thủng mặt tiền phía Đông tạo thành hình cây thập giá cho phép ánh sáng xuyên qua cây thập giá, chiếu vào không gian bên trong nhà thờ. Cách tiếp cận với ánh sáng của ông làm cho chúng ta có cảm giác đang bước vào một không gian siêu thực, cung đường dẫn tới thiên đàng, về gần với Chúa.

“Trong tất cả các tác phẩm của tôi, ánh sáng tự nhiên là một yếu tố quan trọng, nó chi phối toàn bộ cấu trúc của công trình. Tôi tạo một không gian khép kín bằng những bức tường bê tông dày. Ánh sáng bên ngoài chiếu rọi vào không gian bên trong không cần quá nhiều mà đủ tạo ra một nơi riêng tư cho mỗi con người. Bước vào trong không gian này, họ chỉ đối diện với Chúa và chính cái tự tại trong tâm thức. Tất cả những gì thuộc về xã hội ồn ã sẽ ở lại bên ngoài những bức tường này,” Tadao Ando nói.

Năm 20 tuổi, ông có mong muốn như thế nào?

Năm tôi 20 tuổi, tôi chỉ luôn luôn nghĩ đến việc thiết kế. Tuy nhiên, để chuyển từ mong muốn thành hiện thực là không dễ dàng. Ngoài yêu cầu là nhiệt huyết còn cần có thể lực – điều sẽ giảm sút đi đáng kể sau 40 tuổi. Khi còn trẻ tôi đã đọc nhiều sách, đi thăm quan, tham khảo ý kiến của nhiều người, của các kiến trúc sư. Sinh viên Nhật Bản hiện nay có ít kiến thức thực tế, họ bị ỷ nhiều vào việc sử dụng máy vi tính, quên mất việc phải đi và đọc nhiều. Khi nhiều tuổi hơn thì việc duy trì nhiệt huyết đó vẫn rất cần thiết. Việc đọc sách và đi thăm quan nhiều sẽ giúp cho ta có những ấn tượng, hình dung ban đầu , tập nhận xét về các thể loại công trình, có những kiến thức thực tế để khi nhận được một đơn đặt hàng ta không bị bỡ ngỡ, và nhanh chóng tìm ra ý tưởng.
Khi đi du lịch, ông lấy kinh phí từ đâu? Và ông duy trì chuyến đi như thế nào?

Khoảng năm 1964-1965, thời kì đó 1 USD xấp xỉ 136 Yên. Một ngày tôi tiêu khoảng 5 USD. Ngày đó tôi còn trẻ và có nhiều nhiệt huyết, nên 1 ngày tôi đi bộ lien tục khoảng 10 giờ. Tôi nhớ lần tôi đi từ Nga sang Phần Lan, tôi đã gặp hiện tượng đêm trắng, lúc đó có thể đi bộ tới 15 giờ liên tục. Khi đó tôi cảm thấy rất mệt và chỉ muốn quay về (tôi không biết Tiếng Anh).
Người trẻ tuổi thường có 1 cảm giác lo lắng, chưa tự tin trước một việc gì đó, và cảm giác đó giúp người trẻ tuổi có quyết tâm và nỗ lực mạnh mẽ. Bây giờ tôi đã vượt qua cảm giác lo lắng đó và cảm thấy không còn sợ gì nữa.

Những kinh nghiệm thực tế của ông về việc đi học thông qua đi du lịch?

Trước khi đi ra nước ngoài (khoảng năm 64-65), tôi đã đi thăm nhiều nơi ở Nhật Bản. Tôi đọc nhiều sách, tài liệu liên quan đến những nơi sẽ đến, dành nhiều thời gian suy ngẫm về những gì đã đọc được, đã thấy trong thực tế, từ đó có những ý tưởng đầu tiên.
Năm tôi 20 tuổi, tôi chưa có hình dung gì về kiến trúc Châu Âu, tôi chỉ biết Le Corbusier. Khi tôi sang Châu Âu, khi thăm quan các công trình kiến trúc cổ, tôi chưa hiểu hết những ý nghĩa triết học của các công trình đó. Nhiều công trình tôi phải xem 3- 4 lần cộng với đọc sách, gặp gỡ trao đổi với các KTS thì mới dần dần vỡ ra nhiều điều.
Là một KTS Châu Á thì phải hiểu kiến trúc Châu Á.

Cách tìm ý và kết thúc một đồ án thông thường của ông như thế nào?

Kiến trúc nếu chỉ nói về ý tưởng thì không đủ, nó còn liên quan đến kinh phí, khả năng thực hiện, kỹ thuật thi công có khả thi không?
Các KTS nổi tiếng trên thế giới đều trưởng thành trong thế giới của những người thợ. Họ đều công nhận, hoặc kế thừa, học tập ai đó/ cái gì đã có.
Khi tôi 20 tuổi, tôi đã đọc đi đọc lại những tác phẩm của L.Corbusier. Tôi mong các bạn trẻ phải học nhiều, học những cái trong lịch sử, từ những bậc tiền bối.
Lịch làm việc một ngày bình thường của ông?

Đêm nay tôi bay về Nhật Bản và 5h30’ có mặt ở Nhật Bản
9h30’ : tôi đến văn phòng bắt đầu làm việc. Việc đầu tiên là tôi đánh thức các nhân viên dậy, họ thường ngủ bù mỗi khi tôi đi vắng (cười) sau đó tôi kiểm tra công việc.
Hôm sau: 8h30’ tôi đến Tokyo, tôi phải tham dự 3 hội nghị.
6h chiều tôi dạy học ở Tokyo đến 9h tối thì xong
Sau đó tôi trả lời phỏng vấn…

Lời khuyên của ông cho Sinh viên hiện nay, khi mà một số sinh viên lạm dụng máy vi tính quá nhiều?

Máy tính là vấn đề của thời đại. Quyết định thời gian làm việc với máy tính liên quan đến cá tính từng sinh viên. Tôi nghĩ tôi cũng là một người hiện đại nhưng mấy ngày hôm nay tôi chưa liên lạc gì bằng máy tính. (cười)

Làm thế nào để có thể được nhận vào Văn phòng của ông?

Tôi không có văn phòng thiết kế ở Tokyo, chỉ có ở Osaka. Thường những sinh viên học ở Tokyo thì làm việc ở Tokyo, một số em về Osaka làm việc. Ở văn phòng tôi ngoài các bạn người Nhật còn có một số bạn người Colombia, Hungari, Brazil. Họ đều học ở Đại học Tokyo 5 năm, biết tiếng Anh, Nhật, Tây Ban Nha… Nói chung, họ đều học tốt và có thể lực. Cũng đôi khi có vài lời nhờ vả nhưng thường tôi chỉ nhận những người có năng lực.

Tinh thần trong kiến trúc của ông là gì? Yếu tố nào để Nhật bản sản sinh ra những người khổng lồ trong kiến trúc? Khoa Kiến trúc & Quy hoạch của ĐH Xây dựng đã từng có 4 sinh viên thực tập tại xưởng của ông, ông có thể nói những điều kiện để được nhận vào làm việc tại xưởng của ông để các sinh viên hiện nay phấn đấu?

Học bổng đó là do Osaka trao. 18 năm trước tôi cũng lập 1 Quỹ học bổng trao cho 15 người/ năm, để đến Nhật Bản học tập 1 khoá học 2 tháng.
Kiến trúc thì phải liên quan đến vật liệu như gỗ, sắt, bê tong v.v… Với tôi thì vật liệu Bê tông + Kính + Sắt thì dễ sử dụng, và phong cách kiến trúc của tôi được tạo nên nhờ 3 loại vật liệu này.
KTS thường thể hiện qua các thiết kế thế giới quan, tính cách của mình. Khi ta that sự tập trung, suy tư về thiết kế thì sẽ làm được điều đó.
Hiện nay thế giới nhìn nhận về con người Việt Nam là rất chăm chỉ, có thể lực, có quyết tâm. Người Nhật Bản trước đây cũng được đánh giá như vậy, nhưng giờ không được như thế nữa. Những dân tộc được đánh giá là chăm chỉ, chăm lao động ngày càng ít, nên ta phải giữ gìn.
Việt Nam có dân số trẻ cao, cần phải phát huy sức trẻ để có tương lai tươi sáng hơn. Quá trình toàn cầu hoá khiến ta phải đối mặt với sự phát triển của thế giới và phải đuổi theo, và vượt lên nó.
Khi đã đạt được thì không được dừng lại và phải phấn đấu tiếp.

“Tôi không bao giờ là một sinh viên giỏi vì tôi luôn thích tự học mọi điều bên ngoài lớp học”.
“Tôi hy vọng những tác phẩm của mình có thể “đối thoại” với mọi khách hàng, có thể làm mới cảm giác cho họ. Tôi luôn luôn cố gắng sáng tạo những công trình đem đến sự mới lạ cho những ai thích khám phá những điều mới mẻ”.