Những điều cần lưu ý khi đi du học nước ngoài

Học tập ở nước ngoài tuy có nhiều khó khăn, nhưng đổi lại có nhiều thuận lợi mà nếu ở trong nước thì khó đạt được hoặc sẽ đạt được nhưng tốn nhiều thời gian của người học hơn. Sau đây là một số kinh nghiệm cần lưu ý khi học tập tại nước ngoài:


Ngoại ngữ là điều kiện tiên quyết
Ngoại ngữ là điều kiện đầu tiên và quan trọng nhất đối với bất kỳ ai đi du học nước ngoài, chúng ta phải trang bị vốn ngoại ngữ nhất định và sẽ có cơ hội thuận lợi để học và sử dụng tiếng Anh, Pháp, Trung Quốc,… theo đúng phong cách bản địa một cách nhanh chóng và tự nhiên nhất. Rõ ràng khi sống và học tập trong một môi trường thân thiện, có tính quốc tế hóa thì chúng ta sẽ nhanh chóng tiếp thu và hòa đồng với tất cả mọi người xung quanh bằng một ngôn ngữ chung. Cần phải tâm niệm rằng ngoại ngữ học được trong những năm tháng ở nước ngoài sẽ là một tài sản quý giá cho cuộc sống và công việc của mình sau này. Đây sẽ là phương tiện giúp ta giao tiếp, học tập, nghiên cứu và làm việc tốt và tự tin khi còn ở nước ngoài và cả khi chúng ta quay trở về nước. Mỗi một ngoại ngữ mà ta biết được sẽ như là một phương cách thuận lợi nhất để biết về một nền văn hóa mới, một đất nước mới và sẽ mở ra những cơ hội cho mình trong tương lai.

Có một kinh nghiệm trong việc học ngoại ngữ là nên kết bạn với nhiều người, nhất là bạn bè người bản địa để tăng cơ hội trao đổi, giao tiếp, khi đó khả năng nghe - nói - đọc - viết đều tiến bộ rất nhanh. Tránh tình trạng co cụm, thu hẹp phạm vi quan hệ với mấy người bạn cùng tiếng Việt với nhau, vì nếu như vậy sẽ mất nhiều thời gian học ngoại ngữ đồng thời không có điều kiện khám phá tìm hiểu những điều mới mẻ đang ở phía trước.

Học tập phương pháp làm việc khoa học
Việc học tập và nghiên cứu ở bậc đại học và đặc biệt là bậc sau đại học (Thạc sỹ, Tiến sỹ) ở nước ngoài luôn đề cao phương pháp luận giúp người học không chỉ nắm bắt được kiến thức mà còn học cách làm việc khoa học, vận dụng lý thuyết vào trong thực tiễn. Người học sẽ có điều kiện học hỏi nhiều phương pháp trong nhà trường, từ thầy cô giáo và từ bạn bè, nhưng cuối cùng bạn sẽ tự chọn riêng cho mình một phương pháp học tập, làm việc phù hợp nhất với công việc và sở trường của mình. Khi bạn đã hiểu và vận dụng được phương pháp đó cho công việc của mình trong một thời gian nhất định thì nó sẽ là một phương tiện hữu ích của mình trong học tập và nghiên cứu trong tương lai. [You must be registered and logged in to see this image.]
Tại Việt Nam hiện nay, việc học đại học và cả cao học còn phổ biến hiện tượng học đối phó và thụ động, người học chưa nắm được đầy đủ thông tin về khóa học, về những môn mình đang học và cả các loại tài liệu tham khảo phục vụ cho việc nghiên cứu. Do vậy người học luôn bị động, phụ thuộc hoàn toàn vào những gì mà giảng viên cung cấp, chấp nhận và tiếp thu số tài liệu ít ỏi có được với mong muốn là miễn sao sẽ thi kết thúc môn học được điểm tốt! Riêng đối với ngành Kiến trúc, rõ ràng về mặt nhận thức và phương pháp học tập thì các học viên cao học vẫn không khác gì sinh viên đại học, trong khi đó thời gian thực hành kiến trúc và kỹ năng thể hiện lại ít và kém hơn sinh viên nhiều. Thực tế này nói lên một điều rằng chất lượng đào tạo sau đại học vẫn chưa đạt được, điều quan trọng nhất là phải nâng cao trình độ, phương pháp nghiên cứu và phương pháp làm việc khoa học cho người học.
Trên cơ sở nắm vững phương pháp nghiên cứu, phương pháp làm việc khoa học, bạn có thể vận dụng giải quyết các vấn đề, các nhiệm vụ nảy sinh trong thực tế một cách năng động và sáng tạo.

Rèn luyện khả năng làm việc độc lập
Khi bạn đã học được phương pháp làm việc khoa học và có tính hệ thống thì bạn sẽ tự hình thành nên thói quen làm việc độc lập, suy nghĩ độc lập về một vấn đề hay một đề tài nghiên cứu.

Học tập ở nước ngoài, đặc biệt là tại các trường đại học ở Bắc Mỹ, Châu Âu và các nước phát triển khác, người học được yêu cầu phải có khả năng chủ động làm việc và tận dụng thời gian tối đa cho công việc của mình. Điều kiện học tập nghiên cứu cũng như môi trường sư phạm cho phép bạn tập trung 100% quỹ thời gian vào công việc nhằm đạt kết quả tốt nhất.

Cứ vào đầu mỗi học kỳ, học viên sẽ nhận được kế hoạch của từng môn học trong cả học kỳ (tiếng Anh: syllabus, tiếng Pháp: plan de cous). Trong tài liệu này có đầy đủ thông tin cần thiết liên quan tới môn học: Giảng viên phụ trách với tên và địa chỉ liên lạc, thời gian và địa điểm lớp học, nội dung chính, mục đích của môn học, phương pháp áp dụng cho môn học (vì có liên quan tới các tài liệu tham khảo), các bài tập và lịch thi kiểm tra giữa - cuối học kỳ, thang điểm cho từng bài tập và bài kiểm tra, v.v… Đây là cơ sở để người học chuẩn bị tiếp nhận môn học đó và đồng thời chủ động sắp xếp cho mình một thời gian biểu hợp lý cho việc học tập, cho các hoạt động vui chơi giải trí trong học kỳ và cho cả việc đi làm thêm kiếm tiền.

Khoa học là vô biên, là sự phát triển không ngừng nên không có học thuyết tuyệt đối, do đó sinh viên được quyền chất vấn và đặt câu hỏi tới người dạy. Các giáo sư, giảng viên không bao giờ khó chịu với những thắc mắc của sinh viên, ngược lại họ luôn động viên khuyến khích bằng nhiều cách để phát huy tính tự chủ của học viên. Theo kết quả nghiên cứu của Đại học Santa Cruz (University of California Santa Cruz, USA) về ngành giáo dục của Mỹ, câu hỏi "Tại sao?" và "Như thế nào?" chiếm gần 80% các câu hỏi được nêu lên trong các giảng đường Mỹ.

Đối với việc nghiên cứu khoa học, người học phải hoàn toàn chủ động làm việc dưới sự hướng dẫn của một hoặc vài giáo sư, thông thường có một người hướng dẫn chính và người này có vai trò rất quan trọng đối với quá trình học tập của mình. Công việc dự định làm sẽ phải có sự đồng thuận giữa người học và người hướng dẫn khoa học, họ sẽ hướng dẫn phương pháp và hướng nghiên cứu trên cơ sở những kinh nghiệm và hiểu biết của họ, nhưng vai trò quyết định đối với sự thành công vẫn là cá nhân mình. Trong quá trình làm việc, các giáo sư đều nắm rất rõ công việc của sinh viên mà mình đang hướng dẫn, những khó khăn và thuận lợi của công việc, khi cần họ sẽ góp ý kiến cho biết nên đi sâu tìm hiểu cái gì và không nên mất thời gian vào cái gì, v.v… Đặc biệt, họ luôn chờ đợi, đánh giá cao và rất tôn trọng những suy nghĩ sáng tạo của từng học viên. Bởi vậy, chúng ta nên chủ động làm việc, mạnh dạn đưa ra những ý kiến, quan điểm cá nhân và thảo luận với giáo sư để có phương hướng giải quyết công việc sao cho có lợi nhất.

Rèn luyện tính tự giác và lòng tự trọng
Có một điều dễ dàng nhận thấy và làm chúng ta ngạc nhiên khi lần đầu dự thi học kỳ một môn học, đó là tính tự giác và nghiêm túc của sinh viên trong kỳ thi. Sinh viên rất tự giác và đàng hoàng trong lớp khi làm bài thi với yêu cầu không được dùng tài liệu. Có thể nói tính tự giác trong sinh viên đã trở thành một phản xạ tự nhiên và không có gì phải nghi ngờ, họ được giáo dục về lòng tự trọng từ bé và khi trưởng thành họ được sống và làm việc trong một xã hội khá trung thực. Trong cả phòng học lớn có tới gần 120 sinh viên ngồi làm bài kiểm tra cuối năm mà không khí im lặng và nghiêm túc làm tôi thực sự khâm phục! Không có ai ngó nghiêng, chẳng ai mở tài liệu ra xem, cũng không ai hỏi han bạn bè xung quanh một cách nhốn nháo như các lớp học tôi vẫn thường thấy ở nhà mình. Giáo viên coi thi ở đó chỉ là hình thức, thực ra họ chẳng tốn công sức "trông coi" gì cả, họ ngồi đọc sách, làm việc riêng hoặc đọc báo, và thậm chí còn bỏ ra ngoài đi lấy cà phê một lúc mới quay lại, trong khi đó sinh viên vẫn tự làm bài không có gì khác bình thường. Bỗng nhiên tôi tự hỏi rằng liệu có khi nào và đến bao giờ chúng ta mới đạt được tính tự giác trong cuộc sống và trình độ giáo dục cao như vậy? Khi sống và làm việc trong một hoàn cảnh như vậy, tự nhiên bạn sẽ có ý thức tự trọng và thấy rằng mình không thể và không được phép làm điều gì sai trái đối với mọi người xung quanh, bởi cái môi trường ấy đã nhắc nhở cho mình tính tự giác, tính trung thực và lòng tự trọng.

Trong việc học tập nghiên cứu, nhất là bậc sau đại học, sinh viên được dạy cách tìm tài liệu tham khảo và cả nguyên tắc phải ghi chú các trích dẫn (citation). Việc đọc tài liệu, sử dụng tài liệu được khuyến khích và là phần không thể thiếu trong mỗi nghiên cứu nhưng người sử dụng có trách nhiệm phải ghi chú rõ những phần mình tham khảo của người khác. Người học được xác định ngay từ đầu: "Việc trích dẫn không hề làm cho kết quả nghiên cứu của sinh viên giảm giá trị, mà ngược lại chứng tỏ nghiên cứu đó có căn cứ và người sinh viên thể hiện mình có học thật sự." Đây còn là vấn đề bản quyền và cả vấn đề đạo đức. Mọi sự sao chép không rõ nguồn gốc đều tuyệt đối cấm, và các giáo sư luôn làm gương cho học viên của mình trong việc này, họ rất tinh tế trong việc phát hiện ra những phần tham khảo mập mờ không rõ ràng của học viên. Đôi khi bạn chỉ cần nói nội dung này tham khảo ở tài liệu nào là các giáo sư sẽ nói cho biết ngay tên tác giả, lĩnh vực chuyên sâu của tác giả đó và sự tham khảo đó có giá trị hay không, đơn giản vì họ đọc rất nhiều sách và luôn cập nhật những thông tin mới nhất trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Khi cần, các giáo sư có thể kiểm tra thông tin bằng một số phần mềm máy tính và website hỗ trợ, chỉ cần đưa vào ô tìm kiếm một câu văn là ngay lập tức biết kết quả tài liệu đó lấy từ đâu.

Ngoài giờ học, các hoạt động trong trường cũng rất cởi mở và tự do. Mọi người đều được tôn trọng và được tạo những điều kiện tốt nhất để học tập, làm việc; các văn phòng và thiết bị kỹ thuật của trường phần lớn đều để tự do không có người trông coi giám sát. Tất cả máy vi tính, máy in, máy photocopy, máy scan và internet đều cho phép hoạt động 24/24 giờ mà không có sự hạn chế nào. Sinh viên có thể học tập, làm việc và ăn ngủ ngay tại trường với các thiết bị cần thiết cho công việc của mình mà không cần phải bước chân ra ngoài cổng trường. Tuy nhiên, nếu ai đó không tự giác chấp hành các quy định chung và sử dụng sai mục đích sẽ được nhắc nhở ngay lập tức vì mọi hoạt động đều được giám sát một cách hết sức tinh tế, kín đáo và tôn trọng cả tập thể cũng như cá nhân.

Nâng cao lòng tự tin trong cuộc sống
Hệ thống giáo dục có uy tín, cuộc sống tự lập cộng với sự tôn trọng ở mọi lúc mọi nơi giúp cho sinh viên luôn tự tin vào chính bản thân mình trong quá trình học tập cũng như trong cuộc sống. Một khi đã xác định được động cơ đúng đắn của việc học tập và hướng phấn đấu thì bạn sẽ tập trung để làm được bằng mọi giá. Cố gắng tìm được những người bạn có chung mối quan tâm để khi cần trao đổi và chia sẻ khó khăn, cũng như tham khảo ý kiến của thầy hướng dẫn. Đôi khi có sự bất đồng và không thống nhất với bạn bè hoặc với thầy nhưng chỉ cần có thái độ tích cực, thực sự cầu thị thì bạn sẽ tìm được những điều bổ ích và lý thú trong quá trình trao đổi, nó giúp bạn nhanh chóng vượt qua những khó khăn trong công việc. Đó chính là dấu hiệu của sự tiến bộ và sự thành công trong công việc cũng như trong quá trình nhận thức của mỗi người.

Hình thành cách ứng xử văn minh, lịch sự
Môi trường sư phạm trong trường làm cho mọi thành viên cảm thấy mình được tôn trọng và lắng nghe, cho dù bạn có là một sinh viên mới vào trường. Bản thân mỗi người đều học hỏi được cách ứng xử văn minh, lịch sự và đàng hoàng từ những người xung quanh, từ việc chào hỏi thông thường hàng ngày cho đến việc trao đổi công việc chuyên môn với bạn bè và các giáo sư. Mọi quan hệ giao dịch với các phòng ban trong trường hay với các nhân viên đều theo chuẩn mực của hệ thống đào tạo quốc gia.

Họ luôn tôn trọng và lắng nghe sinh viên, đối xử với sinh viên như với người lớn có hiểu biết, đến đâu cũng nhận được những nụ cười thân thiện, những lời Cảm ơn, Xin lỗi và Xin vui lòng. Khi sinh viên đến liên hệ công việc tại các bộ phận trong trường như văn phòng khoa, thư viện, phòng đăng ký, xưởng thí nghiệm, căng tin,…. sinh viên không bao giờ có cảm giác như mình xin xỏ, cầu cạnh hay nhờ vả ai việc gì. Điều này dường như trái ngược với những gì đang diễn ra ở một số cơ sở đào tạo tại Việt Nam, sinh viên luôn có cảm giác ngại ngùng, thiếu tự tin và phải khúm núm khi liên hệ công việc tại các bộ phận hành chính mà đôi khi vẫn bị quát nạt một cách thiếu tôn trọng. Ngay từ đầu, sinh viên được giáo dục cho biết rằng họ được làm gì và không được làm gì, và khi họ làm những gì phục vụ cho việc học tập chính đáng thì mọi bộ phận sẽ phục vụ họ với tinh thần trách nhiệm cao nhất nhằm đem lại kết quả công việc tốt nhất. Bởi nói cho cùng, mọi thành viên trong trường làm việc cũng đều hướng tới mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng học tập, nghiên cứu và làm việc của chính trường mình.

Rèn luyện khả năng hòa nhập trong môi trường đa văn hóa
Bất kỳ bạn nào đi học nước ngoài cũng phải đối mặt với vấn đề hòa nhập vào một môi trường mới, cộng đồng mới. Quá trình hòa nhập này càng chủ động và nhanh chóng thì cuộc sống mới sẽ càng nhanh ổn định và thuận tiện để học tập tốt, công tác tốt. Tại những trường đại học lớn và có uy tín thì sinh viên nước ngoài chiếm số lượng càng lớn và sẽ tạo nên một sự đa dạng về chủng tộc, văn hóa, tôn giáo và cả ngôn ngữ. Khi đó bạn sẽ phải tìm hiểu và hòa hợp với rất nhiều đối tượng khác nhau với nhiều sự khác biệt lớn, nhưng lại có chung mục đích học tập và chung một ngôn ngữ. Còn nhớ, trong một buổi học ở trường tôi đã nghe thấy có tới 5 thứ tiếng được trao đổi trong lớp: tiếng Anh, Pháp, Đức, Trung Quốc, Tây Ban Nha. Điều thú vị là từng nhóm bạn cứ việc trao đổi với nhau những gì mình muốn theo ngôn ngữ riêng, nhưng khi quay ra thảo luận tập thể thì lại dùng tiếng Anh và tiếng Pháp.

Sự đa dạng về văn hóa và chủng tộc vừa là thách thức lại vừa là cơ hội. Thách thức khi bạn không thể giao tiếp, làm việc và vui chơi giải trí cùng các nhóm bạn khác, dẫn tới việc bạn tự cô lập mình và an phận với những gì mình đã có. Ngược lại, môi trường đa văn hóa sẽ đem lại nhiều cơ hội giao tiếp, kết bạn để học hỏi những điều hay, điều mới mẻ mà mình chưa bao giờ được biết tới. Đôi khi, chỉ đơn giản như các thói quen giao tiếp ứng xử, cách chào hỏi của nhiều dân tộc khác nhau, hay đồ ăn của mỗi vùng miền cũng khác nhau.
Bởi vậy khi ta có nhiều bạn bè thì sẽ được giới thiệu để biết và cùng khám phá rất thú vị, và cũng có thể đến một ngày nào đó những hiểu biết này sẽ là hành trang cho bạn trong cuộc sống. Và trong tất cả các hoạt động đó, bạn sẽ có cơ hội học ngọai ngữ rất nhanh chóng và tự nhiên. Tôi đã nghe và chứng kiến nhiều trường hợp người đi du học không thể thích nghi với môi trường mới, và phải kết thúc trước thời hạn để quay trở về nhà. Lý do của việc này thì có nhiều, có thể không thích nghi được với thời tiết khí hậu, không thích nghi với cường độ học tập nặng hơn ở nhà, trình độ ngoại ngữ không đáp ứng yêu cầu, không ăn được đồ ăn địa phương (lý do này khá phổ biến), hoặc là không chịu được cảnh sống cô đơn xa gia đình, v.v… Nói chung, đây có thể coi là một thử thách đối với mỗi ai đi du học xa nhà, nếu ai khắc phục được những khó khăn thử thách đó thì sẽ hòa nhập vào cuộc sống mới và tìm thấy trong đó những niềm vui, nghị lực để hoàn thành công việc của mình. Cuối cùng, tất cả những nỗ lực đó sẽ giúp bạn tự tin, vững vàng hơn trong cuộc sống và đem đến cho bạn những cơ hội mới trong tương lai.

ThS. KTS Ngô Minh