chương trình diễn đàn kiến trúc quốc tế

1. Dẫn nhập “Vì một nền kiến trúc Việt Nam” của Diễn giả Nguyễn Văn Tất Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam:

Diễn giả Nguyễn Văn Tất đã mở màn diễn đàn bằng một bài dẫn nhập ngắn gọn nhưng sâu sắc từ góc nhìn của giới chuyên môn nhiều năm kinh nghiệm với những trăn trở về thực tại hiện trạng quy hoạch đô thị và kiến trúc Việt Nam. Ông nhấn mạnh: Mục đích của diễn đàn năm nay là mong muốn có được các trao đổi năng động nhiều phía từ giới chuyên môn có đẳng cấp trong và ngoài nước. Những cuộc đối thoại trong khuôn khổ này có thể được đề cập lại trong các diễn đàn sắp tới nhằm tìm ra câu trả lời cho tọa độ đô thị Việt Nam đang đứng ở đâu khi so sánh với kinh nghiệm của quá trình đô thị hóa trên thế giới.

Các câu hỏi ông quan tâm cho các diễn giả là: Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các nền kiến trúc địa phương đều có chung mối quan tâm về tính triết lý, trường phái, công nghệ, vật liệu và bản sắc văn hóa, những diễn giả suy nghĩ thế nào về các vấn đề này khi giải quyết đồ án tại Việt Nam? Đô thị Việt Nam hiện đang đứng ở đâu và đang đi về đâu, nếu nhìn trước được các kịch bản lâm sàn có thể diễn ra trong tương lai? Để phát triển đô thị Việt Nam được vững bền, nên đi theo xu hướng nào? Kiến trúc nhà cao tầng được xem là biểu tượng của sự phát triển nhưng chúng nên xuất hiện như thế nào trong quy hoạch bố cục và phân mảng theo các chiều ngang và đứng? Làm thế nào để vỏ bao che công trình có thể phù hợp với khí hậu Việt Nam mà không phải như một thứ thời trang theo mốt thiết kế của thế giới? Ông nhắc lại trong kiến trúc truyền thống xây dựng của người Việt Nam có rất nhiều kinh nghiệm quý báu có thể được coi như một công nghệ “truyền thống” vẫn còn hiệu quả đến ngày nay mà nhiều người bỏ quên tính vững bền của nó với môi trường khí hậu đặc thù của Việt Nam.

Các câu hỏi của ông trong vai trò Chủ tịch Hội đồng chuyên gia của Diễn đàn kiến trúc quốc tế đã thỏa đáng được nỗi bức xúc và sự quan tâm của nhiều người nghe đồng thời cho thấy sự quan tâm nghiêm túc của Hội Kiến trúc sư Việt Nam về vấn đề đô thị kiến trúc nước nhà.
2. Tham luận “Đô thị tương lai: Sự bùng nổ của các siêu đô thị” của Diễn giả Robbert van Nouhuys Giám đốc Khu vực về Dịch vụ Tư vấn Bất động sản thuộc Tập đoàn Hyder, Vương quốc Anh: Với hàng loạt dẫn chứng nghiên cứu thông qua các biểu đồ thống kê, diễn giả Robbert đã cảnh báo được mức độ đô thị hóa kinh khủng của thế giới hiện nay đang xảy ra tại Châu Á. So với thế kỷ 19, thế giới chỉ có 16 siêu đô thị, đến đầu năm 2000 là 299 và hiện tại năm 2010, con số đã lên đến 500. Như vậy, chuyện gì sẽ xảy ra kế tiếp? Việt Nam nằm trong khu vực chuyển đổi nóng của tiến trình đô thị hóa kinh hoàng này trên thế giới. Với tốc độ tăng dân số nhanh chóng của Châu Á, dự đoán vào những năm 2030, các khu vực nóng này sẽ phải đối đầu với thảm họa khủng hoảng năng lượng vì sẽ không còn nguồn năng lượng khai thác, lúc đó đòi hỏi những nguồn năng lượng mới. Hơn nữa, lúc đó nguồn nước và các nguồn dự trữ khác cũng sẽ bị đe dọa nghiêm trọng, đòi hỏi cần có các mô hình đô thị mới cho dân số thế giới dự đoán đến năm 2050 là 9,2 tỷ người (hiện nay là hơn 7 tỷ người). Ông chứng minh rằng trong tương lai ½ dân số thế giới sẽ sống trong đô thị và vấn đề đô thị hóa đang bành trướng tại Châu Á phải được xem xét nghiêm túc ngay lúc này với hy vọng nếu nghiên cứu đúng và được triển khai nhanh trong vòng nhiều năm tới, sẽ có thể đối phó kịp thời với các vấn đề cảnh báo vào khoảng giữa thế kỷ này.

Ông cho rằng với Việt Nam nói riêng, đến năm 2050, sẽ có khoảng 65 triệu người Việt sống trong đô thị, trong đó mức tăng dân số tại đô thị Việt Nam là 40 triệu. Thực trạng này kéo theo rất nhiều khoản chi trong việc xây dựng hạ tầng theo điều kiện hiện nay cùng hàng loạt các vấn đề kéo theo của đô thị hóa về việc làm, hạ tầng xã hội, nhu cầu giao thương quốc tế, môi trường và nguồn năng lượng cũng như Việt Nam phải đối diện với hiện tượng nóng lên của trái đất, nước biển dâng cao làm mất đi các nguồn đất sản xuất nông nghiệp… Bài toán đặt ra là đô thị nên theo mô hình tiết kiệm nào cho siêu đô thị để phát triển vững bền theo đà phát triển không ngừng tăng của nền kinh tế. Ông mạnh dạn phát biểu trong bối cảnh đô thị thế giới sẽ tiến lên mô hình siêu đô thị, chúng ta phải SUY NGHĨ LẠI về đô thị rằng: Những siêu đô thị này sẽ là động lực phát triển kinh tế quốc gia; Nơi sẽ cạnh tranh và thu hút nhân tài với các yêu cầu cao về tiềm năng, chất lượng cuộc sống, hiệu quả tiết kiệm, ổn định xã hội và đáp ứng hỗ trợ phúc lợi cộng đồng. Trên con đường chuyển hóa vào giai đoạn phát triển thành siêu đô thị này, những giải pháp tích cực được đưa ra giải quyết vấn đề đô thị nhằm mang lại tính hiệu quả tiết kiệm cao sẽ có tầm ảnh hưởng chiến lược đến kết quả hay mô hình của việc phát triền kinh tế của Việt Nam và các nước trong khu vực Châu Á. Ông đưa ra 6 điểm quan trọng khi suy nghĩ lại việc xây dựng mô hình siêu đô thị chất lượng cao như sau:

Xây dựng thành phố tương lai phải nằm gần nguồn năng lượng và tài nguyên chứ không phải quanh các hệ thống giao thông như hiện tại.
Các thành phố không phải là tập hợp ngẫu nhiên các công trình xây dựng mà phải dựa trên một hệ thống hỗ trợ năng lượng tổng hợp cũng như cơ cấu không gian sử dụng thông minh; cung cấp ưu thế cho phúc lợi công cộng.
Lấy được tối đa diện tích bề mặt đô thị cho việc sử dụng và dự trữ đất.
Sử dụng và quảng bá các công nghệ mới theo hướng cách mạng.
Tăng tối đa mức tương tác giữa người với nhau, tôn trọng tỷ lệ con người cũng như tính chất và thành tố bản địa.
Vận hành một tổ hợp dựa trên hệ thống quản lý đô thị thông minh để quản lý đô thị và các mẫu kịch bản tiết kiệm năng lượng và tài nguyên.

Theo quan điểm của Tập đoàn Hyder, ông giới thiệu mô hình cụm siêu đô thị phát triển theo chiều đứng với mật độ cao để giải phóng mặt bằng nhằm bảo vệ môi trường, nguồn tài nguyên thiên nhiên, nguồn nước và bảo tồn hệ sinh thái toàn cầu, giảm xây dựng dàn trải chiếm đất bề mặt… Đô thị mới được phát triển theo chiều đứng phải là một hệ thống phức hợp thông minh được nghiên cứu trên hàng loạt tiêu chí vững bền, phải bảo đảm điều kiện xã hội học và áp dụng được các tiến bộ về công nghệ phát triển mô hình nhà cao tầng để giải quyết bài toán tiết kiệm về mọi mặt nhưng vẫn thỏa mãn mật độ dân số cao trên từng khu siêu đô thị. Các hệ thống giao thông di chuyển lưu động đa dạng theo nhiều hướng được giới thiệu cùng những thiết kế và kinh nghiệm mà Hyder đã trải qua đã được ông Robbert minh họa khá cụ thể để giới thiệu quan điểm của tập đoàn khi nhìn về bối cảnh của việc giải quyết bài toán đô thị tương lai.

6

Ông tự tin cho thấy mô hình của Hyder rất có tầm nhìn chiến lược cho phát triển đô thị mới và tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trên các quan điểm như sau:

Phát triển các thiết kế mới, các tiêu chí vận hành, thúc đẩy những quan điểm mang tính bảo thủ và có giới hạn.
Phát triển các công nghệ kỹ thuật đô thị mới để nhắm đến xu hướng tiết kiệm hiệu quả ngày càng cao hơn cho đô thị.
Nối kết các thành phần kinh tế để quảng bá các mô hình khuôn mẫu đô thị theo hướng vững bền với công nghệ giảm thiểu khí thải carbon.

Nhận xét của Ban Tổ chức: Mô hình của Hyder đưa ra ít nhiều mang tính đô thị siêu tưởng nhưng trong bối cảnh đô thị hóa đứng trước thách thức về năng lượng, sự bảo vệ tài nguyên, môi sinh cũng như phát triển kinh tế toàn cầu, việc SUY NGHĨ LẠI quả thực là một góc nhìn không còn mấy xa vời với sự phát triển của công nghệ và kỹ thuật hiện nay trên thế giới. Điều cần suy nghĩ là áp dụng tỷ lệ nào từng bước phù hợp với Việt Nam và cách tiếp cận chuyển đổi, khống chế các siêu đô thị Việt Nam đi theo xu hướng mới này ra sao? Ở cuối buổi thảo luận, chính ông Robbert cũng nhìn nhận là phải cần nhập cuộc với sự hợp tác từ chính các nhà đầu tư và giới chuyên môn trong nước.



3. Tham luận “Thành phố thông minh thế kỷ 21” của Diễn giả Dan Ringelstein - Giám đốc quy hoạch và thiết kế đô thị thuộc Tập đoàn SOM, trụ sở London: Tiếp tục trên nội dung xoay quanh vấn đề đô thị, diễn giả Daniel trình bày hướng nghiên cứu về đô thị thông minh qua các thống kê tương thích như diễn giả Robbert. Ông đã chỉ ra những vấn đề chung mà các đô thị trên thế giới đang đối phó, không chỉ riêng Việt Nam, bao gồm:

Hệ thống hạ tầng đô thị quá tải và xuống cấp.
Sự phát triển quỹ đất thiếu trách nhiệm.
Không quản lý được mức độ tăng trưởng
Sự thống trị của xe ô tô.
Các hình mẫu phát triển lỗi thời.
Đất tiền công nghiệp bị bỏ hoang.
Đánh mất di sản văn hóa.
Sự tàn phá môi trường và lạc mất cảnh quan bản địa.

Ông Daniel cũng cho rằng thách thức của ngày mai là xây dựng các thành phố có thể sống được với mật độ cao và chiến lược bền vững để tiến đến những thành phố cân bằng về mức thải carbon. Những chiến lược có thể bàn đến bao gồm:

Khuyến khích phát triển các khu đa dụng và tổ hợp công trình để giảm thiểu đi lại.
Sáng tạo các không gian công cộng để mang mọi người lại với nhau.
Sắp xếp các khối công trình theo hướng ánh sáng để tận dụng ánh sáng ban ngày.
Trồng thêm cây xanh để giải quyết hiệu ứng ốc đảo nhiệt và lọc sạch không khí.
Tạo ra năng lượng tại chỗ bằng các giải pháp nguồn năng lượng có thể tái tạo như turbin gió, tấm thu nhiệt...
Cung cấp các nguồn nhiệt điện trên quan điểm chia sẻ kết hợp đầu tư.
Quản lý thu nước mưa một cách hiệu quả bằng hệ thống mái xanh, đất trũng chứa nước, gạch vỉa hè thẩm thấu thu nước…
Tạo điều kiện thuận lợi để mọi người có thể dễ dàng đến hệ thống giao thông công cộng, khuyến khích dùng phà chạy bằng hơi nước qua năng lượng mặt trời, xe điện và xe buýt tiết kiệm năng lượng.
Khuyến khích đi bộ và xe đạp.

Những tiêu chí về thành phố thông minh kể trên được dẫn dắt bằng các ví dụ phong phú từ những nghiên cứu và công trình cụ thể của Tập đoàn SOM trên toàn cầu (Anh, Mỹ, Trung Hoa… trong đó có dự án quy hoạch khu Phú Mỹ Hưng tại Việt Nam).

4. Tham luận “Xây dựng các cộng đồng tuyệt vời” của Diễn giả Scott Dunn - Giám đốc Quản lý Khu vực Đông Nam Á thuộc Tập đoàn Aecom, Hoa Kỳ: Đến với diễn đàn, diễn giả Scott thể hiện sự quan tâm chuyên sâu hơn đến tổ chức quy hoạch không gian cộng đồng, không gian công cộng và hệ sinh thái với quan niệm nếu tạo dựng được những cộng đồng tuyệt vời, chúng ta có thể thu lại lợi nhuận tối đa về kinh tế, môi trường và xã hội. Các nghiên cứu và đồ án của Tập đoàn Aecom đặt trọng tâm vào công thức Con Người + Nơi Chốn + Hệ Sinh Thái để khẳng định ưu thế cạnh tranh và tính vượt trội của một cộng đồng vững mạnh. Việc thiết kế các cộng đồng này nếu thực hiện tốt sẽ nâng cấp và làm bền vững các môi trường xây dựng, tự nhiên và xã hội. Việc này đóng góp vào tiến trình cải tạo đô thị hiệu quả không kém những đầu tư mang tính vĩ mô. Một khi quy hoạch có thể lôi kéo mọi người cùng tham gia đóng góp trên tinh thần bảo vệ môi trường và phát huy bảo tồn di sản văn hóa sẽ lôi kéo được du khách và các hoạt động đầu tư kinh tế cho cộng đồng.5.2

Qua ví dụ nghiên cứu về dự án quy hoạch khu phố Nhà Bè, Aecom giới thiệu mô hình một thành phố sống, làm việc và nghỉ dưỡng, trong đó tiết kiệm thời gian đi làm, sống gần gũi thiên nhiên và khai thác được tối đa bề mặt sông rạch, có nhiều không gian mở và công viên gắn kết khu thương mại với dịch vụ vui chơi giải trí (được bố trí theo dạng quảng trường trung tâm thay vì dàn trải trên mặt phố theo kiểu truyền thống), trường học và cơ sở y tế làm then chốt cho chất lượng của khu ở. Bố cục phân chia các tiểu khu rất chặt chẽ theo địa hình tự nhiên để quản lý tốt an ninh từng khu vực. Đồ án đã cho thấy sự nghiên cứu rất chuyên sâu và nghiêm túc trong việc xử lý quy hoạch khu ở vùng đất thấp và khai thác được thế mạnh sông nước để tạo dựng cá tính độc đáo cho khu đô thị này. Theo “hiến chương quy hoạch đô thị mới”, nhìn chung Tập đoàn Aecom đã thỏa mãn hầu hết các tiêu chí cần có cho quy hoạch một đô thị vững bền của thế kỷ 21 mang tính đặc thù của người Việt Nam. Cá tính của khu phố Việt vẫn được giữ lại trong tổ hợp khối khá đa dạng, không dùng nhiều nhà cao tầng và chú trọng đến chất lượng quản lý môi trường bằng hàng loạt công viên và thảm xanh dọc kênh rạch. Đồ án này rất nên được giới kiến trúc sư trong nước học hỏi tiếp cận phương án phát triển đầu tư theo mô hình này tại Việt Nam.
5. Tham luận “Toàn cầu hóa với vấn đề bản sắc kiến trúc Hà Nội” của Diễn giả Nguyễn Quốc Thông - Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam: Bám sát chủ đề nghiên cứu kiến trúc công trình điểm nhấn tại Hà Nội do Ban Tổ chức đặt ra, diễn giả Nguyễn Quốc Thông mang đến diễn đàn một tham luận rút kết từ một cuộc điều tra phỏng vấn cụ thể từ góc nhìn của người dân, thông qua hai công trình Caputra và Vincom đang được xem là điểm nhấn của Hà Nội hiện nay. Thăm dò cho thấy người dân thích thú và cảm nhận các công trình như Vincom “làm thành phố có vẻ quốc tế hơn”, “là một phần của chức năng quốc tế bổ sung vào thành phố Hà Nội” và đóng góp cho “sự thay đổi từ nước đang phát triển trở thành nước phát triển”. Tuy nhiên bên cạnh ý kiến tích cực trên, cuộc thăm dò cho thấy về mặt xã hội học, một người dân về hưu sống gần Caputra lại thấy: “Người dân ở đây rất giàu có và họ thuộc tầng lớp cao, ý tôi là họ kẻ cả với những người dân ở tầng lớp thấp hơn hoặc thu nhập thấp hơn, những người ở nơi cũ tốt bụng hơn ở đây nhiều.”5.1

Cũng qua nhiều cuộc thăm dò khác, ông đưa ra nhận xét về sự hiện diện của những công trình điểm nhấn và đang mọc lên tại Hà Nội như sau: Hiện trạng xây dựng các khu nhà đắt tiền với lối đi riêng và hàng rào bảo vệ tách khỏi cộng đồng đang hiện hữu, mất đi sự nối kết với hàng xóm đồng thời tỷ lệ khối công trình không hài hòa giữa cũ và mới. Thành phố lộn xộn, vẫn là thành phố xã hội chủ nghĩa, chưa mang tính quốc tế, vẫn là thủ đô văn hóa của Việt Nam nhưng nan giải về sự ô nhiễm đô thị vì mật độ cao, tính ích kỷ tăng do sự phân hóa giàu nghèo trên con đường phát triển của mình trong việc xây dựng các dự án phát triển đầu tư mới. Kiến trúc đô thị tại Hà Nội có đóng góp vào một văn hóa mới và lối sống mới, mâu thuẫn với truyền thống Việt Nam ít nhiều. Giá trị bản sắc cần được quan tâm sâu sắc.

Dù chỉ qua hai ví dụ điển hình nhưng thực tế cho thấy quy hoạch và kiến trúc mới nên xem xét mình là một phần của tổng thể hài hòa cộng sinh với thực thể đang tồn tại. Theo xu hướng quy hoạch vững bền tiên tiến trên thế giới hiện nay, chủ trương xây dựng cộng đồng vững mạnh, mọi tầng lớp thu nhập có thể sống hài hòa với nhau và gìn giữ được tính chất nơi chốn hay bản sắc văn hóa, đồng thời đóng góp vào diện mạo phát triển văn minh và kinh tế. Ông nhấn mạnh nhiều lần đến bản chất Hà Nội là một đô thị-nông thôn luôn mong mỏi được sạch, xanh, yên bình và bền vững với đặc thù địa hình sông-hồ-kênh có nhiều lớp cũ và mới song hành.

Bằng việc kiểm chứng khách quan quan niệm của người dân, ông đã trình bày được những hiện trạng thực tế rất đáng quan tâm rằng cần có sự phát triển hài hòa, không cấm cái mới hiện hữu nhưng cái mới phải tôn trọng sự hài hòa chung và là một phần của tổng thể không tách rời cả về văn hóa vật chất và tinh thần nhằm gìn giữ bản sắc phong tục riêng của Việt Nam.
6. Tham luận “Cao ốc - Điểm nhấn cho sự phát triển kinh tế Việt Nam” của Diễn giả Christine Kraft - Giám đốc Kiến trúc/Dự án cấp cao, Công ty tư vấn F-N, Đức: Phần trình bày của diễn giả Christine đã sưu tầm giới thiệu được rất nhiều dạng công trình tại Việt Nam nhất là tại Hà Nội, nơi bà đang làm việc. Bà cho thấy có một nhu cầu thực tế về nhà cao tầng đã và đang mọc lên rất nhiều tại Việt Nam. Do sức ép kinh tế, các công trình cao ốc điểm nhấn tại Việt Nam xảy ra là kết quả của môi trường xây dựng chung trên bình diện toàn cầu hóa có sự cạnh tranh. Sẽ có những thay đổi về tập quán sống theo kiểu căn hộ, các tiêu chuẩn cho công trình cao tầng và cấu trúc xã hội. Bà đánh giá rằng sự cạnh tranh thông minh và biết cách tiếp cận sẽ là các nhân tố quan trọng cho sự thành công của việc đầu tư phát triển Việt Nam. Cần đầu tư trọng tâm cho các công trình đáp ứng cũng như thích nghi tốt với môi trường và văn hóa Việt Nam. Giải quyết tình trạng kẹt xe và phát triển bền vững tại Việt Nam là không thể thiếu. Bài tham luận của bà tuy chưa mạnh dạn ở góc độ đánh giá phê bình thực trạng về các kiến trúc điểm nhấn tại Việt Nam liệu chỉ là chủ nghĩa hình thức hay thực sự là động lực phát triển cần có, nhưng bà cũng cung cấp khá nhiều thông tin cho người nghe thấy được những gì đang diễn ra tại Việt Nam.